کتاب یادداشت‌های امیر اسدالله علم|نوشته اسدالله علم|انتشارات مازیار|چاپ 4

معرفی کتاب یادداشت‌های امیر اسدالله علم: دفتر اول

کتاب یادداشت‌های امیر اسدالله علم: دفتر اول شامل خاطرات و دست‌نوشته‌هایی است که اسدالله علم از زندگی روزانه‌ی خود در ارتباط با دستگاه حکومتی و وقایع پرفرازونشیب آن در سال‌های 1346 تا 1352 نگاشته. علاقه‌مندان و پژوهشگران تاریخ معاصر ایران با مطالعه‌ی کتاب حاضر به ناگفته‌های بسیاری از پشت پرده‌ی دربار پهلوی پی می‌برند.

درباره‌ی کتاب یادداشت‌های امیر اسدالله علم: دفتر اول

ادبیات فارسی مملو است از آثاری که پیرامون سلسله‌های گوناگون و پادشاهان گذشته نگاشته شده‌اند. این کتاب‌های تاریخی یا به سفارش شاه و به قلم دبیران دربار تدوین شده‌اند یا وابستگاه حکومتی بعدها طبق تجربیاتی که در مدت حضور خود در دستگاه حکومت داشته‌اند آن‌ها را تألیف کرده‌اند. سنت تاریخ‌نویسی به گذشته‌های دور محدود نشده و توانسته به شکل نوینی وارد دوران معاصر نیز بشود. یادداشت‌های روزانه یا روزنامه‌هایی که به دست شاهان یا اطرافیانشان نوشته شده‌اند، از نمونه‌های مدرن تاریخ‌نگاری هستند. چنین آثاری اگر همراه با حب‌وبغض نویسنده نباشند یا بزرگ‌نمایی و اطلاعات نادرست در خلال آن‌ها وجود نداشته باشد، یکی از مهم‌ترین منابع مورخان و پژوهشگران امروزی خواهند بود. کتاب یادداشت‌های امیراسدالله علم: دفتر اول یکی از معتبرترین منابعی است که در زمینه‌ی وقایع سیاسی دوران پهلوی به جا مانده و اطلاعاتی دسته‌اول را دربرمی‌گیرد که در هیچ‌یک از کتاب‌ها یا اسناد تاریخی موجود نیستند.

اسدالله علم (Asadollah Alam) که به واسطه‌ی حضور پدرش در دربار قاجاریان، از همان کودکی در ارتباط مستقیم با جریان‌های سیاسی قرار داشت، در حکومت پهلوی و نزد محمدرضا شاه نیز شخصیتی قابل‌اعتماد محسوب می‌شود. شخصی که سال‌ها در سمت وزیر و چندی نیز در جایگاه نخست‌وزیر به حکومت پهلوی دوم خدمت‌رسانی کرد و در بسیاری از سفرهای سیاسی یا تفریحی در کنار شخص اول مملکت حضور داشت. از همان زمانی که علم به‌طور رسمی وارد دستگاه حکومت شد، به‌طور پنهانی خاطرات روزانه‌ی خود را از رفت‌و‌آمد به دربار و ارتباط با شاه و نزدیکانش یادداشت می‌کرد و به بانکی در سوئیس می‌سپرد تا از خصومت‌ها یا سوء‌استفاده‌های احتمالی اطرافیان حفظ شود. اسدالله علم به خانواده و نزدیکانش وصیت کرده بود که پس از مرگش و هنگامی که از حکومت پهلوی اثری نمانده باشد، این خاطرات روزانه به چاپ رسیده و در دسترس عموم قرار بگیرند. البته مرگ علم با فروپاشی حکومت پهلوی تقریباً همزمان شد اما ده سال طول کشید تا نخستین چاپ این خاطرات به‌صورت مجموعه‌ای هفت‌جلدی منتشر شود. خاطرات علم از سال 1346 تا 1356 در این مجموعه بازگو شده است. نشر مازیار که چاپ و انتشار کتاب حاضر را به عهده داشته، برای دسترسی راحت‌تر به این یادداشت‌ها و خوانش آسان‌تر آن‌ها، مطالب هر هفت جلد را تنها در دو جلد منتشر کرده است. در کتابی که پیش رو دارید شاهد رخدادهایی هستیم که طی سال‌های 1346 تا 1352 در دوران حکومت پهلوی اتفاق افتاده‌اند.

عکس‌هایی که به مقتضای کلام، از اشخاص، سندها، قراردادهای بین‌المللی و… در این اثر گردآوری شده‌اند هم در درک مطالب به مخاطب یاری خواهند رساند و هم گواهی هستند بر درستی ادعاهای نویسنده. اسدالله علم در بخش‌هایی از کتاب نیز به زندگی شخصی خود پرداخته و گوشه‌هایی از آن را برایمان روایت می‌کند. از آن‌جایی که زندگی امیراسدالله علم با سیاست و حکومت گره خورده بود، دانستن همین اطلاعات شخصی هم می‌تواند برای مخاطب مفید واقع شود و نحوه‌ی دخالت و نفوذ سیاست به زندگی شخصی و خصوصی افراد وابسته بدان را نیز به ما نشان بدهد.

پیش از اینکه مطالعه‌ای این کتاب خواندنی را آغاز کنید لازم است یک نکته را یادآوری کنیم. هنگام مطالعه‌ی این اثر ممکن است تصور کنید که بخش گسترده‌ای از مطالب مربوط به اتفاقات پیش‌پاافتاده هستند، مانند شرفیاب شدن به حضور شاه یا غذا خوردن با بانویی ایرانی. بااین‌اوصاف، توجه داشته باشید که همین اطلاعات جزئی و شاید نه‌چندان مهم هستند که تصویری دقیق و واقع‌گرایانه از حکومت پهلوی و آداب و رسوم آن در اختیارتان قرار خواهند داد.

برای مخاطبانی که تمایل دارند اطلاعات تاریخی خود را گسترش بدهند اما از لحن خشک و گاه کسل‌کننده‌ی کتاب‌های تاریخ گریزانند، خبر خوبی داریم. کتاب یادداشت‌های امیراسدالله علم: دفتر اول با بخش‌های کوتاه خود و روایت داستان‌گونه‌ای که دارد شما را مجذوب مطالب و مشتاق ادامه‌ی مطالعه خواهد کرد. خواندن این اثر علاوه‌بر جذابیت، برای پژوهشگران، دانشجویان یا علاقه‌مندان کتاب‌های تاریخی مطالب ارزشمندی را خواهد داشت که به نظر می‌رسد با نگاهی بی‌طرفانه اما دقیق به نگارش درآمده‌اند.

کتاب یادداشت‌های امیر اسدالله علم: دفتر اول برای چه کسانی مناسب است؟

علاقه‌مندان مباحث تاریخی_سیاسی و پژوهشگران حوزه‌ی تاریخ، به‌ویژه دوران حکومت پهلوی، با مطالعه‌ی کتاب یادداشت‌های امیراسدالله علم: دفتر اول اطلاعات سودمندی را دریافت خواهند کرد.

با اسدالله علم بیشتر آشنا شویم

اسدالله علم (1298 تا 1357) با نام کامل اسدالله خان اعلم امیر قاینات، از شخصیت‌های شاخص سیاسی دوران پهلوی دوم بود که از سال 1341 تا 1342 نیز نخست‌وزیری این حکومت را بر عهده داشت. آنچه که بیش از هر چیز موجب شهرت او میان ایرانیان شده، یادداشت‌های روزانه‌ای است که به‌طور محرمانه از دیده‌ها و شنیده‌های خود درمورد حکومت پهلوی نگاشت و وصیت کرد پس از مرگش و همچنین بعد از فروپاشی حکومت پهلوی منتشر شود. ده سال بعد از انقلاب 57 بود که خانواده‌ی علم یادداشت‌های او را در هفت مجلد و با عنوان «یادداشت‌های علم» به چاپ رساندند. این کتاب از معتبرترین منابع برای شناخت جزئی‌ترین مسائل مربوط به خاندان پهلوی به شمار می‌رود.

در بخشی از کتاب یادداشت‌های امیر اسدالله علم: دفتر اول می‌خوانیم

صبح [سه‌شنبه 19 خرداد] شرفیاب شدم… عرض کردم در بازار یک تاجر ترک پیرمردی است به نام ابوحسین. چند روز پیش که مجلس فاتحه حکیم رفته بودم، با من صحبت می‌کرد که بعضی کارها می‌شود انسان نمی‌داند به کی بگوید. مثلاً گاراژها را از شهر تبریز بیرون برده‌اند، بیچاره دهاتی‌ها که از دهات به شهر می‌آیند، در گرما و در سرما، با زن و بچه خود یا باید تاکسی بگیرند به شهر بروند و یا اگر نتوانند تاکسی بگیرند، باید پیاده خود را به شهر برسانند. به هر کس می‌گوییم گوش نمی‌دهند. شاهنشاه فرمودند این برای راحت‌تر شدن مردم شهر خود آن‌هاست. عرض کردم صحیح است ولی فکر آن دهاتی را نکرده‌اند و اجازه فرمایید بگویم دولت یک رسیدگی بکند. فرمودند بگو بکنند.

من از این مقدمه می‌خواستم نتیجه دیگری بگیرم و آن نتیجه را گفتم. عرض کردم چه عیب دارد اعلیحضرت همایونی از طبقات مختلف، اشخاص ناشناخته را احضار و بعضی سؤالات از درد دل مردم بفرمایید، مطالبی دستگیر می‌شود که مفید است. فرمودند آخر از چندین منبع مختلف به من گزارش می‌رسد و همه را می‌دانم. من عرض کردم که به گزارشات اطمینان نفرمایید، چون هر دستگاهی به نفع خودش گزارش می‌دهد. از این عرض من خوش‌شان نیامد. فرمودند دفتر ویژه من گزارشات را سبک و سنگین می‌کند. عرض کردم این هم به جای خود محفوظ، ولی چه عیب دارد اعلیحضرت به جای قیافه کریه من که هر روز ملاحظه می‌فرمایید، یک ناشناخته را هم ببینید.

فرمودند ممکن است در سلام‌ها بعضی سؤالات بکنم. عرض کردم تعداد سلام‌های عام خیلی کم است. بعد هم کدام بدبخت جرئت می‌کند در جلوی جمع درد دل بکند؟ یک تاجر بدبخت در بوشهر عرض کرد چون اسکله دیر حاضر شده و کشتی نمی‌آید، ما دست روی دست داریم، تا عصری اعلیحضرت همایونی متغیر بودند.

فهرست مطالب کتاب

یادداشت ناشر
دیباچه ویراستار
فصل اول: امیر بیرجند
فصل دوم: سال‌های واپسین شاهنشاهی
یادداشت توضیحیِ 1346
یادداشت‌های 1346
یادداشت توضیحیِ 1347 و 1348
یادداشت‌های 1347
یادداشت‌های 1348
یادداشت‌های 1349
یادداشت توضیحی 1351
یادداشت‌های 1351
یادداشت‌ توضیحیِ 1352
یادداشت‌های 1352